به گزارش «کالاخبر»، بورس کالا طی یک دهه فعالیت خود از ابتدای تأسیس تاکنون، همسو با تحولات اقتصادی و ایجاد نیازهای جدید فعالان اقتصادی و صنایع مختلف اقدام به معرفی ابزارها و راه‌اندازی بازارهای جدید کرده تا به بخشی از نیازهای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان پاسخ دهد.
در این میان تلاطم‌های قیمت محصولات در مواقعی به نفع خریدار و گاهی هم به نفع فروشنده است و همین تلاطم بازار و عدم پیش‌بینی قیمت‌ها از اصلی ترین موانع برای فروش نقد، نسیه یا سلف محصولات به شمار می رود. از سوی دیگر بازار ایران تحت‌تاثیر بازارهای جهانی است؛ از این رو، نیاز به انجام معاملاتی احساس می‌شد که بر پایه آن هم امکان انجام معاملات بلندمدت وجود داشته باشد و هم اینکه فعالان، نگران نوسانات قیمتی نباشند.

در این راستا، اقداماتی در راستای توسعه ابزارهای موجود در حوزه بازارهای کالایی انجام شده تا همزمان با توسعه بازارهای نقدی، بازارهای مالی نیز گسترش یابند. ابزارهای مختلفی که از جمله آن می‌توان به راه‌اندازی انواع قراردادهای بلندمدت در بورس کالای ایران برای کمک به کسب و کار تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اشاره کرد تا با استفاده از آنها بتوان بازار محصولاتی را که تولیدکننده و خریدار مشخصی دارد، به سوی آرامش هدایت کرد و به واسطه این اقدام، از توزیع رانت جلوگیری به عمل آورد.

براین اساس با آغاز و توسعه معاملات قراردادهای بلندمدت به ویژه در رینگ پتروشیمی بورس کالا، هم مجموعه‌های فعال در حوزه پتروشیمی و هم صنایع پایین‌دست می‌توانند‌ اصلی‌ترین نیاز خود را در بستری شفاف تامین کرده و مشتریان وفادار خود را شناسایی کنند. این در حالی است که همواره نگرانی‌هایی در خصوص تامین مواد برای مصرف‌کنندگان وجود دارد، ضمن اینکه تولیدکنندگان همواره در خصوص تناوب تولید و انباشت محصول در انبارهایشان برای محصولات فصلی با نگرانی‌هایی روبه رو هستند، اما عقد قراردادهای بلندمدت در بورس کالا این مشکلات را مرتفع کرده و نگرانی‌های آنها را برطرف می‌سازد. در این زمینه شاید بتوان گفت بیشترین مزیت قراردادهای بلندمدت، متوجه صنایع پایین‌دستی است؛ چراکه آنها به موقع و در فواصل مختلف می‌توانند مواد مورد نیاز خود را تهیه کنند؛ از سوی دیگر، تولیدکننده هم در بلندمدت طبق برنامه‌ریزی می‌داند که چه مقدار محصول باید تولید کند و در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد؛ بنابراین، هم تولیدکننده و هم خریدار اطمینان دارند که در هر فصل، در زمینه تولید و خرید در بازار مشکلی نخواهند داشت و این اتفاق به طور مستقیم تولید کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در همین راستا، بورس کالای ایران طی یک دهه فعالیت خود جهت پاسخ به نیازهای مختلف تولیدکنندگان و مصرف کنندگان اقدام به متنوع‌سازی قراردادها در بازار فیزیکی کرده و علاوه بر توسعه بازار فیزیکی به سمت ارائه خدمات و ابزارهای نوین مالی نیز حرکت کرده است؛ در این زمینه از جمله قراردادهای بلندمدت در حوزه کالا می‌توان به قراردادهای کشف پریمیوم، فوروارد و تسویه چند مرحله‌ای اشاره کرد.

خریدار و فروشنده به کمک قراردادهای کشف پریمیوم برای زمانی در آینده، متعهد به خرید و فروش یک کالا می شوند و قیمت این معامله را طی دو مرحله تعیین می کنند.

معاملات کشف پریمیوم قراردادی است که در بازار فیزیکی معامله می‌شود و به موجب آن، طرفین متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده (تحویل، حمل یا بارگیری) کالا را بر اساس قیمت نهایی (قیمت مبنا به علاوه مابه التفاوت توافق شده) معامله نمایند. خریدار بخشی از ثمن معامله را در زمان توافق، به فروشنده پرداخت و تسویه مابقی وجه متعاقباً و براساس شرایطی انجام می‌شود که در زمان عقد قرارداد مشخص می‌گردد. مکانیسم این قرارداد بگونه‌ای است که در ابتدای انجام توافق، طرفین باید قسمتی از ارزش حدودی معامله را نزد اتاق پایاپای به عنوان وجه الضمان تودیع کنند. در این قرارداد، ﭘﺮﻳﻤﻴﻮم ﻣﺒﻠﻎ ﻳﺎ درﺻﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎسبه ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺒﻨﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻳﺎ از ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺒﻨﺎ ﻛﺴﺮ می‌ﺷﻮد و قیمت مبنا ﻗﻴﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در اﻃﻼﻋﻴﻪ ﻋﺮﺿﻪ، ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮرس اﻋﻼم می‌شود.

به این ترتیب، ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ زمانی بین طرفین منعقد می‌شود ﻛﻪ در ﻗﺮارداد ﻛﺸﻒ ﭘﺮﻳﻤﻴﻮم ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻃﺒﻖ ﺿﻮاﺑﻂ بورس شده‌اند. اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه در ﻗﺮارداد ﻛﺸﻒ ﭘﺮﻳﻤﻴﻮم ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ، ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻮرس ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﻛﺸﻒ ﭘﺮﻳﻤﻴﻮم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺮارداد ﻧﻘﺪ، نسیه ﻳﺎ ﺳﻠﻒ ﻣﻨﻌﻘﺪ می‌گردد. ﻗﻴﻤﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ در این قراردادها از فرمول توافق شده بین طرفین و پریمیوم کشف شده قابل محاسبه می‌باشد.

یک مثال

 به عنوان مثال اگر مبنای فرمول میانگین قیمت سنگ آهن عیار ۶۰ درصد ایران، نشریه متال بولتن طی هفته منتهی به تاریخ معامله نهایی به علاوه پریمیوم، ضربدر میانگین قیمت نرخ ارز آزاد اعلامی ‌در آدرس اینترنتی  www. Tici. infoطی هفته منتهی به تاریخ معامله نهایی باشد، فرض کنیم میانگین قیمت سنگ آهن ۶۰ درصد ایران نشریه متال بولتن طی هفته منتهی به تاریخ معامله نهایی برابر ۶۵ دلار و میانگین قیمت نرخ ارز آزاد اعلامی‌ در آدرس اینترنتی www. Tici. Info طی هفته منتهی به تاریخ معامله نهایی برابر ۴۴.۰۰۰ ریال باشد، همچنین با احتساب پریمیوم کشف شده در تالار ۳۰- دلار؛ قیمت نهایی هر تن سنگ آهن برابر ۱.۵۴۰.۰۰۰ ریال خواهد بود. به عبارت دیگر ۶۵دلار قیمت نهایی سنگ آهن بعلاوه (۳۰- دلار پریمیوم کشف شده در تالار) ضربدر دلار ۴۴۰۰ تومانی معادل ۱.۵۴۰.۰۰۰ ریال تومان به عنوان قیمت نهایی می شود.

این قراردادها در حالی برای استفاده در بورس کالای ایران طراحی شده که در بیان سابقه و نمونه‌های مشابه از انعقاد این نوع قراردادها در بورس‌های کالایی در دنیا می‌توان به بورس فلزات لندن اشاره کرد؛ گرچه تفاوت‌هایی بین این قراردادها با قراردادهای پریمیوم در این بورس معتبر وجود دارد. بطوریکه در بورس فلزات لندن به دلیل گستردگی دامنه انبارهای پذیرش شده در کشورهای مختلف، خریدار محصولی را از یک عرضه‌کننده خریداری می‌کند، اما محل تحویل توسط عرضه کننده تعیین می‌شود. این در حالی است که خریداران تمایل دارند کالا را در منطقه ای دیگر تحویل بگیرند. به همین دلیل، با کمک قراردادهای پریمیوم خریدار می‌تواند کالای مشابه را از انبار دیگری در یک منطقه یا کشور دیگری تحویل بگیرد.

مزیت اصلی این گونه قراردادها نسبت به سایر قراردادها در آن است که در قرارداد کشف پریمیوم خریدار از رسیدن کالا و تامین به موقع اطمینان خاطر دارد. حال آنکه در قراردادی مثل سلف خریدار باید از وضعیت مالی خوبی برخوردار باشد تا جنس موردنظر را پیش‌خرید کند و در قرارداد فوروارد نیز به دلیل مشخص شدن قیمت نهایی در زمان انعقاد قرارداد، امکان تضمین قیمت وجود دارد. حال آنکه ممکن است برخی خریداران، سرمایه موردنیاز را برای تامین مواد اولیه مصرفی خود در اختیار ندارد، اما برای حفظ تولید آتی خود نیازمند تضمین است که این ضمانت به کمک قرارداد کشف پریمیوم امکان پذیر است. ضمن اینکه فروشنده نیز این اطمینان را پیدا می‌کند که کالای تولیدی خود را در تاریخ سررسید می‌فروشد.